Metro veya tren benzeri bir toplu taşıma aracıyla seyahat ediyorum. Sol yanıma dönüp camdan dışarısını seyrediyorum, nerede olduğumu bilmiyorum. Puslu bir sonbahar günü hava kasvetli ama benim için huzur verici, hoş ve puslu havalarda güzeldir. Bilmediğim şehrin içinden geçerken binalarına, yeşil alanlarına, yollarına bakınıyorum, çok az insan var şehir yaşamı sakin; bu resim hoşuma gidiyor.
Sonra birden yanımda birisi olduğunu fark ediyorum, dahası hatırlıyorum, sağıma dönüyorum. Kolumun altından kıvrılmış, uzun saçları üstüme dökülen esmer bir kadın. Sol elimin, ellerinde olduğunu görünce anlıyorum: Sevgiliyiz. Başını göğsümden kaldırıp, bilenen o en yakından noktadan gözlerime bakıyor, güzelliği içimi eritiyor, nefesim güçleniyor, şimdi safi mutluyum. Zarif bir yüzü, alımlı vücut hatları, pastel koyu tonlardaki çekiçi bir giyimi var. Hiç konuşmuyoruz, hiç konuşmuyor. Hiç konuşulmayınca mutluluğum huzura kayıyor, çoğalıyoruz. Kendimi çok huzurlu ve dinmiş hissediyorum. Dinginim, aracın nereden geldiği ve nereye gitti önemli değil, zamanı büküyorum. Yer değil, yanımdaki kişi önemli her şey sakin ve münasip, işte öyle. Bir olduğumu hissediyorum, artık bütünüm diye kendimce düşünüyorum, karşımızdaki boş koltukların üzerinden dışarıya bakıyoruz.
Sonra taşıt görevlisi geliyor, bir şeyler söylüyor, bir şey istiyor benden, keyfim kaçıyor. “Ne eksikliğim olabilir ki” diyorum kendime, her şeyim tam olduğuna eminim, ayağa kalkıp biraz ileriye adamın yanına gidiyorum. Kimliğime, biletime bakıyor, anın güzelliğini bölen gereksiz bürokrasi beni sinirlendiriyor. Adam evraklara bakıyor, başımı çevirip koltuğuna oturmuş beni bekleyen kadına bakıyorum. Yine konuşmadan, sevabını bozmadan bana bakıyor, cazibesinin yanında zarafeti nefesimi kesiyor.
Evraklarda bir şey bulamayan adam gidiyor, sevgilime doğru dönüp yürürken birden camdan dışarısını tanıyorum, beynimden vurulmuşa dönüyorum: araç Kadıköy’e gidiyor. Kendi kendime kızıyorum, şaşırıp kalıyorum, “Kadıköy’e ve şehre dönersem bu ilişki olmaz” deyip canım sıkılıyor, bütün huzurum ve dinginliğim bozuluyor.
Rüyam bir parkta başlıyor, öncesi
belirsiz. Ne olmuş bilmiyorum, yanımda arkadaşım Mizan ve karşımızda iki tane
20'li yaşlarda kız var; parkın çimenleri üzerinde ya bir şeyi bitirmiş ya da
devam edecekmişçesine duruyoruz. Sonbahar günü, hava kapalı ve puslu; kızlarla
vedalaşır gibiyiz. Kızlardan biri, bana yaklaşıyor ve yanaklarımdan öpüyor; dayanılmaz
tenin çekiciliğine kapılıp, hafif meyil vererek dudaklarının kenarından
öpüyorum. O da davetkâr biçimde öpüşmeyi devam ettiriyor ve müthiş haz
başlıyor. Sarılıyoruz birbirimize, elimi beline doluyorum. Yüz hatları çok orantılı,
teni duru güzellikte; kumrala yakın esmer çekiciliği yüzüme vuruyor. Ortadan
ayrılmış ensesine uzanan kısa ve düz saçları var. Burnu ve yanakları, yüzünün
diğer hatları ile uyumlu. Dudakları kırmızı ruj ile daha ortaya çıkmış iştahlı ve
ıslak ıslak değiyor dudaklarıma, sonra da dişlerime. Gözleri, mavi gözleri güneş
gibi çekiyor beni.
Mavi gözlü kız, daha da ileri
gidiyor parkın orta yerinde, elini belinim altına indiriyor ve kamışıma atıyor;
derin derin okşuyor ve sertleşiyorum. Şaşkın ve çok mutluyum bu davete; icap
ediyorum. Malafatım karşıdaki palamut ağacı gibi, dimdik parkın ortasındayım. Sarılarak
birbirimize ve öpüşerek parktan çıkıyoruz tanımadığım seks öznesi ile...
Diğer
kız ile Mizan önden hızlıca yürüyorlar; arkalarından sarıla öpüşe biz
geliyoruz. Mizan, dönüp bana bakıyor, “bu temaşa bana uzak” gibilerinden
halimizi, donuk bakışlarla süzüyor.
Yokuş
aşağı inerken fark ediyorum ki, Galata Kulesi çevresindeki ara sokaklardan
aşağıya, Karaköy iskele meydanına doğru iniyoruz. Ama inerken, benim şehvetim
gittikçe yükseliyor; kalçalarını okşuyorum yanımdaki dilberin. Durduruyorum
yolun ortasında, yüzünü iki elimin arasına alıyorum; saçlarını okşayıp, minik
burnuna burnum ile dokunuyorum; orantılı yüz hatları ile çekiyor beni kendi
içine. Mavi gözleri, benim gözlerime amade bakıyor; işte efsane. Yine öpüşmeye
başlıyoruz ıslak ıslak, dudaklarından Tarçın tadı alıyorum tane tane.
Yokuştan
aşağı akıyoruz, kız “Ben burada oturuyorum, eve gitmem lazım”diyor, “Hayır, ayrılamayız; bir saat daha
benle kal. Baş başa kalacağız.” diyorum ısrar ve heyecanla. Mavi gözlerini ikna
ediyorum, daha sıkıca beline sarılıyorum,bu kez de Galata yokuşunu çıkmaya başlıyoruz. Aklımda Taksim’e çıkmak
var. “bi palas vardı, tanıdık yer. Oraya gideriz, baş başa kalırız.” diye
içimden plan yapıyorum, hedef belirliyorum. Tenha bir sokakta tutkudan
dayanamayıp yere yatırıyorum Aşkım’ı ve yerlerde yuvarlanarak sevişiyoruz. Bir
ara, o benim üzerime çıkıyor; mavi gözleri ile üzerimde, kenarlardan açık
gökyüzü ve Bulut bana bakıyor. Bu güzel an, arabanın sokağa girişi ile bozuyor;
ayağa kalkıp hedefe doğru yürümeye devam ediyoruz. Yaklaşıyoruz bildiğim Palas’a
doğru, yine şehvet ile dudaklarını öpüyor, kalçalarını okşuyorum. Birden mavi gözleri,
gözümün önünde büyüyor; önümdeki dünya denen manzara onun mavi gözlerinden bir
denize dönüşüyor, arzularımın zirvesinde, düştüğüm gözlerde coşkuya
boğuluyorum.
Hazzın
içindeyim; ama birden, hiç istemeyeceğim şeyler oluyor. Önce mavi gözler,
kayboluyor önümde; sonra mekân ve zaman siliniyor göz perdemde. Öfkeleniyorum,
“Kahretsin, bitmemeli bu buluşma. Daha kavuşamadım sana Aşkım, tek parça
olamadık. Yoksa, bu bir rüya mı? Bitmesin, ne olur bitmesin!” diyorum panik
içinde kendi kendime. Aşkım, elimden kayıp gidiyor ve uyanıyorum.
Son görüşmemizin üzerinden aylar geçtiğinden selam vermek için odanızın kapısını açınca çok şaşırdım, oda bomboştu. Hayır, bomboş değildi, temizlenmişti, sadece yerde az kullanıldığı halinden belli sabit telefon ve bir sarı çakmak kalmıştı. Hatıra kalmaya cilveli sarı çakmağı aldım.
Görüşmelerimiz, aslında isminizi tavsiye olarak öğrendiğim on yılların çok sonrasında başladı, biliyorum: Geciktim. Odayı birden boş bulunca, boş bulundum, kısa süreliğine boşa kaldım. Hissiyatımın evveliyatı, 12 Eylül’deki makro darbenin sonrasında, kendi yaşadığım mikro darbemin 1982’deki retrospektifiydi. Beklenmedik bir anda, ilk ve ana izleğimi kaybetmenin sadece naif bir tekrarıydı hissettiğim.
Ve o an, bir kez daha anladım ki ya da öğrendim, halis bir yara; iyileşmek için elzemdir belki de. Aynı beklenmedik gidiş ve boş oda görünümü; mırıl mırıl ve şırıl şırıl matemimde bu sefer şükran ve gönül ferahlaması verdi ellerime, idrakime.
Odada yaşananlar ve hayatı yaşayamamak direncimin patolojisinde güdük kalmış arzum ve devamında kendi içimizde geliştirmiş olduğumuz iletişim modelimiz. Esnaflığın asgari olduğu, neredeyse ahbaplık edercesine paylaş. Konuşarak anlaşılabilineceğini sizden öğrendim, daha bir sürü şey. “öğrenmeye ne zaman başlayacaksın, çok yalnız büyümüşsün, ama görünür bir arzu yok, iş yapmak herkese zor, evet! Babanı sen öldürdün, bu sefer kadın senden korkmuş olamaz mı? sadece senin değil benim de şeyime kaçtı, bir çıkışın olacak ama vicdan hiç bitmeyecek, hepimiz anneciyiz, cennet de cehennem de burada!”
Günbatımı İzilenimi - Monet (Impression Sunrise-1872)
Son büyük eylem planınızın karmaşıklığında ve paranın gözü kör olsunluğunda, dedim ki” en azından hoş seda olur” siz dediniz ki “tabi ki, gök kubbemizde”. Öyle yada böyle haylaz bir münevver olarak gönlümde taht kurmuştunuz, mükemmel değildiniz, zaten kimsede mükemmel biri aramıyordu. Mükemmel, belki mabette olur. Kimse, tamamlanmasın, tarihe şerh olarak hep bir eksik, hep aralık olalım, kişiye göre.
Sizden odada kalmış çakmağı saklıyorum, hiç böyle hediye almamıştım, alanda verende kendimim, kendi kendine memnun. Çakmak elimde iken, tüm bayağı belden aşağı kalıplar aklıma geldi, “sana bir saat çakmak lazım” çocukluğumda gülmemiştim ama 1 saat önemli; iletişim biçimimiz ve çakmakla beraber manidar. Fi tarihinde “akılımda kalmasın” diyerekten hediye olarak sarı laleler ve sarı kehribar kolye verdiğim, sarı çizgili etekler kadın aklıma geldi. Kadın dedim ama adı maalesef hala aklımda? Kadın hediyeyi almak istememişti; temiz bir hakir görüş, medenice hani Medine’den gelen. Neye niyet sarı lalelerden, kime kısmet sarı çakmağa. Derdim ve dert ortağım tütünün hamisi bu sarı çakmağı; bana karşı bitmeyen sabır ve davetinize karşılık alıyorum. Müziği, yaşamın içinde zaman ile ontik bağında hisseden gönlünüze, saygılarımla.
Yazının sonunu komiğe bağlamak hoş olur sanki:
“Hayatta şuana kadar gördüğüm en önemli fenomensiniz, yani asılında, keşke bunu bir kadına söyleyebilseydim ama fırsat vermiyorlar. A.S.’lerimini!!!” dediğimde bıyık altı gülüşünüz, ki bıyığınız yok o zaman daha bir American lifestyle oluyor, beni de hayli keyiflendirmişti. Şuanda hem “bir kadına” diyememenin hicranını (diyemedim ya laaaa!), hem de gülüşmemizin halis neşesini tek bir kapta eritiyorum. Sonuç: Sıkıntı yok…
Bilmediğim bir mekânda sanırım stüdyoda,
ferah ve geniş bir yerdeyim, çay demliyorum. Servis hazırlıklar içerisindeyim,
bardakları, fincanları hazırlıyorum, etrafı düzenliyorum, koşuşturuyorum. Yan
tarafta stüdyo ya da çekim platosu benzeri alan ve içerisinde yoğun kalabalık
var. Ne yaptığımı tam bilmesem de, mutfakta hazırlık yaparken, kendimi
anlamadığım bir sebepten dolayı çok huzurlu hissediyorum.
Bir süre sonra, bulunduğum yere yan
bölümdeki kalabalık geliyor, mekân neredeyse çarşı kalabalığına dönüşüyor.
İşimi daha ileri götürmeye başlamışım, bardakları kişi isimlerine göre
ayırmışım, insanlar keyifle içeceklerini içiyorlar. Kalabalık hızla hareket
ediyor.
Geçiş... Yine aynı mekânda bu sefer
koridorlarda buluyorum kendimi, yine ne olduğunu bilmediğim bir şeyi
bekliyorum, beklerken ileri geri telaşla yürüyorum, volta atarken
sabırsızlanıyorum, tuhaf bir tedirginlik içindeyim. Okan Bayülgen’in show
programının yapımcısı olduğunu bildiğim bir kadını - ki nereden bildiğimi
bilmiyorum - tuvalette klozete otururken görüyorum, ihtiyacını gidermiyor
sadece bekliyor. Kadın da bekliyor benim gibi, kadın beklemekten yaşlanmış gibi
geliyor bana, kadınla tuvalet kapısının önünde göz göze kalıyoruz, konuşmadan
uzun süreler bakışıyoruz.
Yönümü değiştirip, kalabalığın arasına
döndüğümde bir topluluğun benden söz edildiğini duyuyorum, şaşırıyorum, nasıl
başladığını bilmiyorum. Tanımadığım showman, beni övüyor; hakkımda yeni ekran
yüzü, farklı yetenek, yeni katma değerimiz v.s. gibi coşku dolu ifadelerle
çevresindeki kalabalığa beni anlatıyor. Nasıl konuşulur hale geldiğimi
anlamıyorum, seviniyorum, merak ediyorum. Hakkımda konuşan ufak kalabalığın
içinde Jack Nicholson’da var, o da benim hakkımda heyecanlı ve güzel şeyler
söylüyor, keyfim yerine geliyor. Az sonra Bayülgen’in yapımcısı kadın,
yaklaşıyor bu küçük kalabalığa; evet farklı bir kişilik ama imaj bakımı olmadan
ekran önüne alamayız, şimdilik sahne arkasında birikimini değerlendirelim
benzeri bir şeyler söylüyor. Kadın ilk karşılaşmamıza göre daha yaşlanmış görünüyor.
Geçiş… Geniş bir arabanın içinde gidiyoruz,
Jack Nicholson ve ben camdan başımızı dışarı uzatmış, konuşuyoruz. Batman
filmden en sevdiği sahneyi biraz oynamasını istiyorum, sadece mimikleriyle
oynuyor, sahneyi hatırlıyorum ama ilk izlediğimdeki etkiyi vermiyor, bu
performans bana çok yavan geliyor, bu kadar bayağı ve kof muydu bu sevdiğim
mizansen diye kendi kendime hayıflanıyorum. Sonra yolun karşı şeridinden gelen
60’lı yılların Avrupa okul araçlarını andıran sarı bir otobüsün görüntüsüne
bakıp kalıyorum, otobüsün içindeki muhtemel gençlerin görüntülerini seçemiyorum
ama kalabalığın gürültüsünü duyuyorum. Otobüsün kaportasındaki sarı üstüne
canlı renkler gözümü keyifli bir şekilde alıyor.
Otobüsteki kalabalığın
görüntüsü ve gürültüsü çok hoşuma gidiyor, içim ferahlıyor, araç yaklaşmasına rağmen
içindeki insanların siluetleri dahi görünmüyor. Otobüsün içerisi tüm parlaklığa
rağmen gölge kalıyor. Gürültü arttıkça gözlerimin önündeki hareketli araç
görüntüsü daha da ışıldıyor, parıltı arttıkça görüntü kaybolup ışık demetine
dönüşüyor. Işıltının beyaza yaklaşmasıyla sesler, kulaklarımı zorlayan bir
gürültüye dönüşüyor. Sarıdan beyaza yakınlaşan pastel renklerin hareketli
görünümü içinde insan sesleri yükseldikçe neredeyse vücudumu sarıp sarmalıyor,
keyifleniyorum. Ses, öfkemi dindiriyor ve ses cümbüşünde neşeleniyorum.
Bereket
tanrıçasıyla, verimliliği ve üremeyi; güzellik tanrıçası ile cinselliği ve arzuyu
anlıyoruz, biliyoruz antropolojik bulgular ışığında. Üreme ve cinsellik, tarih boyunca ve bugün hep iç içe geçmiş;
karıştırılmış ama ontik düzlemde. Ahlak
öğretileri, üreme ve cinsellik arasına sınır koyma veya disiplin altına alma
yoluna gitmiş ve birçoğu ahlaksızlığı doğurmuş Nietzsche’nin dediği gibi.
Bereket Tanrıçası
Gaia, Roma dönemi Ara Pacis kabartma heykeli
Arkeolojik bulgular sonucu izi, 200 bin
yıl öncesine kadar giden Bereket
Tanrıçası (Ana Tanrıça) inancı, tarih öncesi çağların kadim, totemik inancı
idi. Bereket ve kozmogoni döngüsünü yaratan dişil Varlık olarak inanılmış; adına
kültler, idoller ve ritüeller yapılmıştı. Hatta bereketine şükran ve
kutsallığına rabıta için canlı canlı insanlar -erkek- kurban edilmişti. (Ana Tanrıça
hakkında bir başka yazı için tıklayınız) Sümer’de İnanna, Mısır’da İsis,
Anadolu’da Kibele adını alan Bereket Tanrıçası, Yunan kozmogonisinde Gaia’dır. Khaos’dan (boş
uzam) ortaya çıkan Gaia, “Toprak
Ana” olarak her şeyi var eden ve tüm Yunan tanrılarını doğuran ana tanrıçadır.
Yunan kozmogonisinde tanrılar, Gaia’nın ensest ilişkisinden üremiştir; Gaia’nın kendinden çıkardığı Uranos, Gaia’nın hem oğlu hem de
kocasıdır. Gaia, Uranos’tan olan oğlu Kronos
ile işbirliği yapıp babası Uranos’u öldürür ve sonrasında Kronos’la dünyayı yani
Kosmos’u kurar ve yönetir.
Erkek Dil ve Uygarlık
Taş
Devri klan topluluklarında kadınlar,
önemliydi; hem üremeyi yani soyun devamlılığını sağlıyor, hem de gıdanın büyük
bölümünü oluşturan bitkileri, yemişleri topluyordu. İlerleyen zamanlarda
avcılık -insanın doğasında olmadığı için- ile erkekler, kendi aralarında koordine
olmaya ve av aleti yapımını geliştirmeye başladı. Sembolik işaretleşmelerin
ötesine geçip konuşma dilini de geliştiren erkekler, ilkel silahların mülkiyeti ve fizik gücü ile yerleşik hayatı
ataerkil düzene çevirdi.
Eros, Afrodit ve Hermes - kil tablet, M.Ö. 450
Uygarlık
cinselliğin keşfi ile başladı, denebilir. Peki cinsellik, üremeden nasıl
ayrıldı? Bereket tanrıçasından, güzellik tanrıçasına geçiş nasıl oldu? Bu tür
soruların kesin bilgisi, cevabı yok; hikâyeci tarih ve Eski Ahit üzerinden yapılan genellemeler en nihayetinde lojik değil,
mitolojik açıklamalar olarak
kalmaktadır. Bereket tanrıçası putlarından çok uzun zaman sonra, erkek bereket tanrısı
figürü ve kültleri -Phallus
(erkeklik organı) süslü Dionysos ve Hermes temsilleri- ortaya çıkar.
Eros ve Afrodit’ten
Venüs’e Geçiş
Afrodit heykeli, Hellenistik dönem
Eros,
Yunancada arzu demektir ama bu arzu,
sadece aşk duygusunu içermez; cinselliği yani üremeden tamamen ayrılmış şehveti,
tutkuyu, hazzı ifade eder. Yunanlılar için mutlak aklın (Logos) dünyada iyi ve güzel olana yer açmasıdır Eros ve bu ortaya
çıkmada sanat öncüdür, zemindir. Eros, güzel şeylerin geçiciliği üzerinden
ve onları aşarak; kalıcı Güzel İdeası’na ulaşma arzusudur. Mitolojide arzunun
tanrısı Eros, güzellik tanrıçası Afrodit’in oğludur. Venüs ve Afrodit, aynı
izleğin farklılaşmış güzellik tanrıçalarıdır. Afrodit, Yunan Polis’lerinde şehveti ve ötesinde güzelliği temsil ederken; Venüs, kozmopolit Roma imparatorluğu
döneminde hem üremeyi hem de arzuyu içinde taşımıştır.
Yunanda özgür erkeklerin arzu
nesnesi kadın değil, oğlan çocuklarıdır ve Eros’a ulaşmak için yüceltilen geçici güzellik, erkek bedenin gençliği
ve eşcinsel aşk olmuştur çoğu zaman.
Bu isteğin açıklaması şudur; doğaya ve kadına bağımlı olmaktan azade olmuş tutkular, onları Eros’un
idealine yakınlaştıracaktır. Hemcinsine karşı arzu, İlyada Destanı’nda Akilehus ve kuzeni Patroklos arasında incelikli olarak işlenir. Yunanlılar için
fiziksel dürtüleri, toprağa bağımlılığı aşmanın ve aklın verdiği özgür irade ile arzu duymanın öncüsüdür
Eros. Venüs’ün egemen olduğu Roma dönemde,
zorunlu eko-politik sebeplerle arzu (Eros) çekilir. Kozmopolit yapının
devamlılığı için toprağa bağlılık, kölelik
ve sınıf ayrımı artar ve sonrasında üremeyi ve arzuyu birlikte temsil eden tanrıça Venüs doğar. Devamında gelen Meryem Ana inancı, onun pagan izini üstü örtülü biçimde dahi olsa taşır.
Okuduğum ilkokulun beton zemine
sahip arka bahçesinin ana kapısına uzaktan bakıyorum, yürüyerek kapıya
yaklaşıyorum. Hemen çocukluğum ve ilkokulum aklıma geliyor, nefesim hafifçe kesilmeye,
halsizleşmeye başlıyorum, derin nefes almaya çalışıyorum. Gözlerimin önünde çocukluk
anılarım beliriyor. Rüyamın içinde geçmişi ve geçmişimi görmeye başlıyorum. İçim
kıyılıyor, tekrar çocuk olmak istiyorum.
Gözlerimin önünde görüntüler
hareketlenmeye başlıyor. Teneffüs zilinin çalmasıyla birlikte kapıdan çıkıp
merdivenleri inen öğrenci çocukların içinden ben olan çocuk “Aç kapıyı bezirgân
başı” diye bağırarak koşuyor. Diğer çocuklar yani okul arkadaşlarımda beton
zemine doğru hızla sürüler halinde koşuyorlar, hareket ve geçmiş gözlerimin
önünden geçiyor.
Keşke o günlere dönebilseydim diyorum, üzülüyorum,
pişmanlıklarım aklıma geliyor. Kapıya doğru yürüyerek merdivenleri çıkıyorum ve
ana kapının önü tenhalaşıyor, içeri girmeme çok az kalıyor. Nefesim iyice
kesiliyor, soluk almakta zorlanıyorum, boğulmaya başlıyorum, gözlerim
kararıyor, yere yığılıyorum, uyanıyorum.
“Yeraltı” filmi, Dostoyevski’nin “Yeraltından Notlar” kısa romanının serbest uyarlamasıdır Türk
sinemasında. 1864 tarihli adlı
eserinde, birinci bölümü deneme, ikinci bölümü öykülemeden oluşan biçimde Yeraltı
Adamı adlı karakteri anlatır Dostoyevski. Eser, varoluşçu felsefenin olduğu
kadar psikanalizinde öncü metinlerinden biri kabul edilir hala. Yönetmenin
kendi kişiselliğini, karanlık ortak sular noktasında edebiyat ve sinemayla
bütünleştirdiği bir çalışmadır Yeraltı filmi. Yönetmen Zeki Demirkubuz, kendini ve insanı daha çok anlama izleği ile
geliştirdiği hikâye ve mizansenlerinde kötülük, itiraf, kibir ve utanç
hallerini araştırır sinema aracılığı ile. Dostoyevski’yi kendine referans
olarak kabul eder ve Türk sinemasının melodram geleneğinin dokusunu derinlikli
biçimlerde işleyen çalışmalarında, kişisel deneyim, merak ve korkularını mümkün
mertebe beklenti sineması kalıplarının dışında kalarak ve minimalist biçimde
ortaya koyar. Yıkıcı ilişkilerin ve arayışların hikâyesi Masumiyet ve devamında kendini yıkıma götüren aynı kişilerin
gençlik dönemlerini anlatan Kader; gündelik
çıkmazlar içinde kendilerine çıkış arayan insanları anlattığı Üçüncü Sayfa, Albert Camus’n Yabancı romanında serbest uyarlama, hiçlik
duygusu içindeki kişinin muğlak yaşamını işleyen tartışmalı Yazgı, geçmişte yapılanların insan
üzerinde yaratığı çatışmayı ihanet ve evlilik çatısı altında irdeleyen İtiraf, yönetmenin kendi sinemacı
kimliği ile gündelik yaşamın çarpıklığını neredeyse yıllar sonrasına bırakılmış
bir sosyoloji verisi biçiminde sunan Bekleme
Odası, filmleriyle karanlık üzerine öykülerini anlatmıştır Demirkubuz.
Ankara’da yaşayan bir memurdur, Yeraltı filminin kahraman olamayan
kahramanı Muharrem (Engin Günaydın)ve
özel hayatı allak bulaktır; diğer insanlar kadar, hatta daha çok onaylanmak ve
saygı görmek istemektedir, ama kendini çirkin ve berbat hisseder ayna
karşısında bakarken. İnsanlara kendini kanıtlamak, sıradanlığının arkasında
aklını, yeteneğini dile getirmek ve eyleme dökmek ister. Öfkeli, kindar bir
insandır Muharrem; kötülüğün gücüne âşıktır ama beceremez; kendini daha da
mağdur hisseder yapamayınca istediklerini. Kendisine yara olarak döner, narsistik
kişiliğinin dış dünyadaki çıkışları. “Akıllı bir adam, kendine karşı acımasız değilse gururlu da olamaz." sözde ilkesidir Muharrem’in ama
ekseriyetle sözünün arkasında duran tavırları yoktur. Dünyaya bir amaç için
gönderilmiş, fakat o amaca uygun yaşamadığı için öfkelenmiş gibidir; değişim ve
değişiklik ister; isteklerinin ne olduğu tam olarak bilmese de olmalarını
ister, sanki. Ne yaparsa yapsın hep sıkılır. Eve gelen
gündelikçi kadının hayatını zindan eden yatalak komşu uluyan, megafonda sesi duyulan ama kendi görülmeyen delidir.
Bu uluma, Muharrem’e zevk almak için ilham verir, o da ulumaya başlar hem de
insanların önünde. Bu arada, kadına komşuyu öldürmesini tavsiye eder. Zorla
kendini davet ettirdiği arkadaşlarının yemekli toplantıda hesaplaşmak ister, en
çokta Cevat ile. Ona göre Cevat, başkalarının emeğini ve hikayelerini çalan bir
yazar, yalancıdır. Yemeğin ortasında ayağa kalkarak ona ve yanındaki
arkadaşlara kendine göre haklı öfkesini dile getirir Muharrem. İtiraf ve
hakaret biçiminde devam eden it dalaşı sonunda, tartışma alevlenir. Fakat
burada yönetmen bir sinema hilesine başvurur, aslında içinden geçenleri tam
olarak söylemez Muharrem, söylemiş gibi gösterilir. Sonrasında içki ile
kendinden geçer ve arkadaşlarını mat etmek için ayağa kalkıp nutuk atar, bu
arada Dostoyevski’den alıntı yapar: “Gerçek,
tüm egoların üstündedir.” Gecenin devamı onun için zehir olur, komik
durumlara düşer hatta. Otel koridorlarında atarlanması ve “ hepinizdennefret ediyorum” diye bağırmasının karşılığında aldığı cevap,
ayakları altından patates gibi ezilmektir güvenlik görevlilerinin. Arkadaşları
ile buluştuğu akşamın ertesinde tanıştığı fahişe ile aralarında ilginç bir
diyalog ve ilişki geçer, ki bu bölüm romanda çok daha uzun ve önemli yer tutar,
ölümden ve ölüm korkusundan konuşular. Hırlayarak yüzüne baktığı seks işçisinden
hazırladığı ufak oyuna katılmasını bekleyecek kadar delidir. Dostoyevski’nin anlatı dünyası: Evrensel roman yazarıdır
Dostoyevski. Evrenseldir çünkü neredeyse tüm eserleri insanlık halinin
veçhelerini çok sesli karakterlerle ve derinlikli gerçekçi betimlemelerle sunar
okuyucuya. Eserlerindeki temaları, yazar olarak kendi düşünceleri ile
cevaplamaz; hayatın içinde olabilecek tüm kişilikleri, diyalojik söylem ve karşıt
eylemleri ile gerçekliğin bütünlüğü içinde serimler. Modern dünyada insan ile
Tanrı arasındaki ilişki, geçmişte kalsa olsa dahi ki bu, trajik olandır,
trajedinin bitmeyeceğini anlatır bize, ontolojik düzlemde. Çoğunlukla, modern
insanın trajik konumunu, dünyanın adaletsizliğini, daha ötesinde Tanrı’nın
insanlığa karşı sessizliğini dert edinir Dostoyevski. Dostoyevski üzerine en
önemli çalışmayı yapan Mihail M. Bahtin,
Yeraltından Notlar’ın atipik kahramanı için şunları söyler: “Bir itiraf romanıdır. Yeraltı İnsanı’nın
itirafı, aşırı ve keskindir. İç ses, hep öteki ile polemiğe girişir, diyalojik tersine
dönüşler gerçekleşir. En korktuğu şey, insanların onun bir başkasına karşı
kendisini küçük düşmüş hissettiğini, birisinden af dilediğini, kendi kendisini
onaylamak için bir başkası tarafından kabul görmeye ihtiyaç duyduğunu
düşünmeleridir. Ötekinin fikrinden korktuğunu düşüneceğinden korkar. Onlar
hakkındaki her düşüncesinde seslerin, bakış açılarının savaşı vardır. Yadsımayla
tam da yadsımak istediği şeyi onaylar ve bunu bilir. Kendisi ile uzlaşamaz ama
kendisiyle konuşmaktan vazgeçemez de. Dolayısıyla kahraman, özbilinç ile
söylemin sıkışıp kaldığı kaçınılmaz döngüde hapsolur. Söylem belirgin olarak
siniktir, hesaplı olarak siniktir, ama kederlidir de. Saf budalayı oynamaya
çalışır. Aynı zamanda ideologdur, dünyaya dair söylemi polemikçidir. Tıpkı
bedenin kendi gözünde kesintiye uğramış bir şey haline gelmesi gibi, algıladığı
haliyle dünya, doğa ve toplum onun tarafından kesintiye uğramış olarak
algılanır.”
“Elalem ne der” duygusunun
pençesine düşmüştür Muharrem, ötekinin sesi ve gözü altında ezilir, az çok
hepimiz gibi, ama onun hali, daha keskin ve yıkıcıdır. Öteki olan elaleme karşı
“buradayım ve haklıyım” demek ister.
“Biz de buradayız, sen hiç değişmeyecek
misin” benzeri yanıtlar alır; sonrasında becereksizlikleri karşısında
kendine nereyse estetik bir çıkarım ararcasına, budalalığa verir ve elaleme
güldürür kendini. Muharrem, film boyunca elinde patates tutar; Filmde patates, sadece patatestir. Sinemada bir şey,
sadece bir şeydir. Metafor olarak düşünülürse patates, şekil olarak Muharrem’in
amorf kimliğini yansıtır sanki. Fahişe kadınla görüşme ve benzeri bir dizi deneme
ile Muharrem, fizik doyum yâda anlık gerginliğin geçiştirilmesinin mümkün
olmadığını, şizoid haliyle bile idrak eder. Atomize olmuş benliği üzerindeki
kaygı, hatta yas durumunu aşmak ister. Kibir
ile aşağılık duygusu arasındaki benliği, kendini kendine oynadığı ip
cambazlığı; döngüseldir. Muharrem’in benliği, iç-dış nesneler dünyası
iletişiminde parçalanır, ama yine de yarılmış bilinci ile gerçekliğin oldukça
farkında ve içindedir. Eylemsizlik hallerinde ulur, hırlar, garip sesler
çıkarır Muharrem. Kendi başının belası olan gururuna yenik düşer, bocalar,
çıkış aramakta daha doğrusu çıkış da aramayıp, yaşadığı gerçekliğe yenik düşer.
Dünyanın anlamına, kendinin haline bir türlü vakıf olamayan benliği, doğal
savunma mekanizması olarak bilincini ve dünyayı var eden dilin öncesine, ilkel
ve ilkesel döneme gerileyerek ile bilmediği ama hatırladığı oral dönem
benliğinin huzurunu imler. Bilmediği ama hatırladığı, kayıp nesnenin bilgisinin
yeniden üretimini ulumak, hırlamak ve paranoid-şizoid performans ile gösterir.
Hırlamak, onu dindirir.
Film bir noktadan sonra,
Muharrem’in algısı ile gerçekliğin mizanseni arasında, hangisinin gerçeklik
olduğu noktasında seyirciyi muğlâkta bırakır. Yine de izleyici gözünde, filmin
kurgusu, karakterin zihin bölünmesine ve izlenimine rağmen, epizodik
kopukluklara dönüşmez ve mizansen edilen minimal gerçeklik kendini korur. Yönetmen,
önceki filmlerinden farklı biçimde, ışık ve kurgu denemeleri ile ana karakterin
karmaşık varolma çalışmasını, orada olma arzusunu bazen anlatı savrulsa da
filmin sonuna kadar işler. Yönetmen izleyici beklentilerini, bir parça kenara
koyup; gündelik hayat ve hiçlik duygusu arasında sıkışmış Muharrem’in
habitatına olabildiğince sıfır noktasında yaklaşmak için, yeni teknikler
kullanır. Yönetmen, kendi sinema ustalığını yıkarak; kendinin çırağı olmanın
ahlaki-estetik özgürlüğünü ortaya çıkarır. İkiye bölünmüş bilincinin kendisi
ile diyalogu halindeki iç sesleri; gündelik gerçekliğin etkisi mi, yoksa
duygusal kopuş mu olduğunu, belirsiz ara bölgelere doğru evrilir. Gerçekliğini
aşmak ya da bükmek ister ama beceremez; yavaş yavaş var olagelen gerçeği, yenik
düştüğü için suçluluk duyar. Eski dostlarına öfkeyle patlayıp sırtlarına çıkmak
isterken, güvenlikçilerin ayaklarının altında kalarak midesinin bulanması; yaşlı
komşuyu öldürmesi için gündelikçi kadını azmettirmesi ama planın tepe taklak
olması gibi dramatik aksiyonlar, karakterin gerçeklikle ilişki kurmaya
çalıştığında tökezlemesini, tercihlerinin çıkışsız kalmasını gösterir.
Son sahnede, zulme uğrarcasına tecrit
edildiği hissiyatındaki Muharrem görülür; kapı kapanma sesiyle film sonlanır ve
filmin nihai amacı kışkırtma, estetik deneyim olarak finalde gerçekleşir.
Sonunda Muharrem, ki en başında da öyledir aslında, Varlık’ın içine
bırakılmışlığını değiştiremeyeceğini veya bir kaçış bulamayacağını kabul eder
sanki. Zaten, esin kaynağı metin, ”Ben,
hasta bir insanım… İçi hınçla dolu, berbat bir adamım.” itirafı ile başlar.
Arthur Schopenhauer'ın (1788-1860) temel eseri,
"İrade ve Tasavvur Olarak Dünya"
adlı çalışmadır. Felsefeyi gündelik hayatın içine taşımış, sosyal hayattan
örnekler kullanmış, bazen hırçın bazen de mizahi, çokça da kibirli bir üslup yaratmıştır. Hegel'in soyutlama diline ve
düşüncesine karşı, Kant'ın izinde ama ondan da ayrıdır felsefesi. Dili, son derece basittir ve az
unsurdan meydana gelir.
Şopenhavr'a göre, Kainat, İrade'den ibarettir. İrade, içinde bulunduğumuz alemin,
öncül ve asli varlığıdır.Ortaya
çıkan her şey, varoluş; tasavvurda görülen ve bilinen her şeyin cevheri
İrade dir. Hakikat, İrade dir. Varlık
olarak İrade, oluş halinde bulunan zaman, mekan ve realiteye bağımlı değildir.
Hakikat olarak İrade, bölünemez ve ebedidir; İrade, karşısında insan hiçtir. İrade,
mutlak İde dir; zaman ve mekan
içinde insan tekil varlık olarak görünüm kazanır; hakikatte var olan ise sadece
Alem ve onun İradesidir .
İnsan
iradesi, öznellik ile zekada gerçekleşir. Kişisel irade ile isteme ve cinsel yönelme ortaya çıkar. Zeka, İradenin insan iradesi üzerinden
kendine oluşturduğu bir araçtır. İnsan bedeni ve akıl, İrade'nin gözle görülür
hale gelmiş şahıslaşmasıdır. Şopenhavr
felsefesi, son kertede çelişkilerle
dolu, yer yer sığ ve sinik, hayattan
münzevi yaşadığı için aile, aşk ve kadın
konularına düşman ve karamsardır; gündelik yaşama dair
örneklerinin ve dilinin ilgi çekiciliği bir yana konulur ise, Kant Felsefesi ile
karşılaştırıldığında, zaten felsefe
değildir.
İrade ve Tasavvur Olarak Dünya'dan
Fragmanlar
"Alem, benim tasavvurumdan
ibarettir"
"Evrenin nedeni, İradedir. Çekme ve
itme, birleşme ve ayrılma, doğadaki tüm kanunlar İrade dir." "Dinlerin, Allah dediğine ben Yaşama İradesi diyorum."
"Üreme, Varlık olan İrade'nin insan
zekasındaki son gayesidir. Çünkü sadece üreme ile doğanın kanunu İrade,
kişileştiği insan üzerinden ölüme meydan okuyabilir."
"Alem,
iradeden müteşekkil olduğu için, ıstırap kaçınılmazdır çünkü İrade,
ihtiraslıdır. Tatmin edilmiş arzularının arkasında, yeni arzular belirir;
bizler, iradenin nesnesi olduğumuz müddetçe, o bize saadet ve huzur
vermeyecektir. çünkü İrade, aç
iradedir."
"Tatmin, iradenin isteğidir ve her
tahmin, kişiyi saadete değil, bedbahtlığa götürür. Çünkü, tatmin edilmiş her
ihtiras, tam bir doyum vermeyecek, yeni bir ihtiras doğuracaktır. Doğanın
kanunu İrade, hep aç iradedir ve insanı peşinde sürükler."
"Zeka, iradenin buyrukları karşısında
yaşayacağı realitenin ısdırap olacağını düşünerek, kendine hakim olmalı ve
saadeti değil; üzüntü ve sıkıntılardan uzak kalmayı tercih etmelidir."
"Hayat bir derttir; çünkü İradenin
ortaya koyduğu doğa, rekabeti ister; hayat mücadelesi kazanıldığı zaman ise,
İrade'nin insana vereceği şey, can sıkıntısıdır; Fakirlik, halkın baş belası
ise; zenginlerin derdi de can sıkıntısıdır."
"Hayat bir
derttir ve bilginin artışı kurtuluş getirmez; çünkü iradenin tezahürleri zeka
üzerinde daha da belirginleştikçe, ıstırap o oranda artar ve felsefi, kültürel bilgi mutluluk vermez ve ölüm
düşüncesi, ölümünü kendinden daha eziyetlidir. hayat genel anlamı ile bir
dramdır; bazı anlarında eğlenceli
olur."
"Ölüm Korkusu, felsefenin ve dinlerin
doğuş nedenidir. Ortada kalmış insan, ölümü kabullenemez. Ve harikaların en
büyüğü, ıstırap verici hayat iradesi içinde, dünya malını sahip olmak değil, az
ile yetinmek ve nefsine hakim olmaktır. Saadet, kendi kendine yetenlerindir."
"Kısa boylu, dar omuzlu,
geniş kalçalı, kısa bacaklı kadın
cinsiyetine, Güzel demek; ancak cinsel iştaha boyun eğmiş erkeğin
harcıdır."
"Bir erkek adale bakımından
ne derece güçsüz ise, o derece güçlü kadın arar; kadın doğası içinde bu söz
konusudur; herkes, başka şahısta kendi güdüsünde, eksik hissettiği şeyi arar ve
buna Güzel der."
"İrade, her şeyi idrak eden ve hiçbir şey tarafından kavranılmayan sujedir."
"Sebep olgusu dört
şekilde zorunluluk ortaya çıkarır. Mantıki,
Fiziki, Matematik, Ahlaki zorunluluk. Ahlaki zorunluluk, her canlıda,
insanda, doğuştan getirdiği motif
üzerinden ve değişmesi mümkün olmayan hareket tarzı verir." "İnsan hayatı, istemek ve ulaşmak arasında akıp gider. Fakat istemek, tabiatı itibariyle ıstıraptır;
ulaşmak ise çabuk bıktırır. Elde etmek,
yeni bir arzu, ihtiyaç doğurur; böyle olmaz ise, boşluk ve can sıkıntısı baş gösterir ki, bu da sefalet kadar ıstıraplıdır."
"Para, mutlak maldır; para kazanmaya adanmış bir ömür, o parayı zevk
haline çevirmez ise, anlamsızdır." "Müzik, diğer sanatlar gibi İdelerin değil, bizzat İradenin tasviridir; bu sebeple etkisi diğer
sanatlardan daha kuvvetlidir. Bas seslerden tizlere gidildikçe, iradenin nesneleşmesi
gelişir. Melodi, insanın İrade
karşısında duygularını ifşa etmesidir." "İntihar, iradenin inkarı olmayıp; iradenin kuvvetini tasdik etmektir. İntihar eden kişi
bulunduğu konumda, iradenin şartlarını yerine getirmediği için ölüme
sürüklenir, kendi bilinci ile değil." "İnsan hayatı, tümüyle
bakıldığında esasında bir dramdır;
içinde parça parça eğlence, komedi
sahneleri vardır. İhtiyaçlar
dünyası içinde insanı, inadına yaşama sevgisi ile hayata bağlayan bizi, var
eden kör iradedir." "Hayatta en mühim rolü
oynayan amil, cinsel arzu dur;
üstüne örtülen bütün örtüler arasından daima bakan ve bütün icraatlarımızın görünmez merkez mıknatısı odur. Savaşın nedeni, barışın gayesi, ciddiyet ve mizahın
temeli, taleplerin, sanatın ve rüyaların
sebebi odur." "Hak ve insan sevgisi faziletinin kökeninde Merhamet duygusu vardır; merhamet, insanın iradeye karşı duruşu ile
ortaya çıkan şuur dur." "Halis entelektüel bilinç, düşünce içindeki insan, daha hassas hale gelir
ve bu hal, onu kalabalıklar içinde münzevi
yapar."
"Tasavvur olarak alem, esas itibariyle ve birbirinden ayrılamaz iki
bölümden oluşur.Birisi nesnedir, onun formu zaman ve mekandır
ve çokluktur.Diğeri Sujedir ki zaman
ve mekan içinde değildir. Bunlardan birisi kaybolursa,
tasavvur olarak artık alem mevcut olamaz, bu yüzden bu iki bölüm düşünce
bakımından insanda birbirinden ayrılamaz. Çünkü birisinin varlığı, diğerinin zorunluluğudur."
"Kant'ın felsefesindeki
terminoloji ile, İrade, vücudun a priori
idrakidir. Vücut ve düşünce, İradenin a
posteriori idrakinden ibarettir"
"Aşk Tutkusu, cinsiyeti kontrol eden İrade'nin bir yönlendirmesi
olduğu için, birleşme gerçekleştikten sonra, duygusal kırılma yaşanır; kişi
anlar ki, cinsi irade tarafından aldatılmıştır."
" Şuurun ve zekanın iradenin bağlarından kurtulması ve hakikati
araması Sanatın görevidir; Sanat ile
gelmiş, iradeden sıyrılmış bir bakışın
doğurduğu tat kıymetlidir; iradenin uyarısı olmadan baktığımız şeyler, bizde
yükselme, aydınlanma yaratır. Bizi
iradenin saldırısından yükselten kuvvet sanat içinde en rafine olan düşünce, ritim ve yaratma şuuru taşıdığı için müzik dir."
"Üreme iradesine kafa
tutacağımız, kadın güzelliğinin bir yalan ve ölümün en büyük iyilik sayılacağı bir zaman gelmeyecek midir?" "İradenin en yüksek şahıslaşması olan insan, en fakir ve en
çok ihtiyacı olan varlıktır. Bu haliyle, bu aleme yalnız terk edilmiştir ve
bütün insani hayatı, bu zaruret ve ihtiyaç
emri altındadır." "Kainat muammasının, felsefe ile çözümü için insan zihni ve düşüncesi yetersizdir."
