Gizemli Taşlar: Stonehenge

Stonehenge, Lonndra’nın 130 km batısındaki Salisbury düzlüğünde keşfedilmiş Neolitik Taş Devri ile Bronz Çağı arası döneme ait dini anıtsal yapılardır. Türkçe anlamı “Asılı Taşlar” olan Stonehenge, prehistorik dünyanın pagan inançlarının uygulama merkezi iken; aynı zamanda tarih öncesi insanlığın astroloji ile bütünleşik mitik inanç dünyasına dair işlikleri de yansıtır. Stonehenge’in ilk aşaması, tam tarihi belirlenemese de, M.Ö. 3000’li yıllara aittir. Stonehenge, iç içe çemberler biçiminde dizilmiş dikil taşlardan oluşur. Çemberimsi yapı, eşit aralıklarla ile dizilmiş, dikey iki taş üzerine yerleştirilen yatay taşlardan (Lento) oluşur. Mimari görünüm olarak yapı, ortasında sunak (kurban yeri) benzeri bir taş ile onu çevreleyen iki halka ve dıştaki hendekten oluşur. Büyük taş blokların keski ile yontulmasıyla ortaya çıkan, tahmini 100'ün üzerindeki taştan, bugün hala 17 tanesi ayaktadır, bazıları da toprağa gömülüdür.

Stonehenge

Dikili taş, Neolitik dönem inanç ve kültür dünyasında çok yaygındır; Menhir ve Dolmen adlı ile anılan dikit anıtlar, arkaik tarih öncesi Megalit kültüre ait tapınım ve mezar alanlarıdır. Bugün, Stonehenge’in ne amaç ile yapıldığı hala belirsizdir, bu konuda çok sayıda görüş var. Tapınak alanı olduğu kesindir; aynı zamanda gökyüzündeki gelişmeleri izlemek için yapılmış prehistorik gözlemevi olması da dikkat çekicidir. Kimler tarafından yapıldığı belli değildir; ibadet alanın, pagan Kelt Rahipleri’nin önderliğindeki bir topluluğa ait olduğu düşünülür. Diğer olasılık ise, Keltler’den önce bölgedeki Neolitik insanlığın, çemberimsi yapıyı inşa ettiğidir. Çok uzak bölgelerden kavimlerin, eski Romalılar’ın hatta arkaik Miken medeniyetinin dahi yapması muhtemeldir. Sonraki dönemlerde, yol ve ev yapımı için anıtsal bölgenin taşları yerinden söküldüğü için günümüze çok az şey kalır.

Stonehenge

Stonehenge keşfedildiğinde, kendi tarihine teolojik kök arayan Batı Dünyası için çığır açmıştır. Fakat, sonrasında Anadolu topraklarından çıkan çok daha eski, gelişkin ve gizemli Göbekli Tepe’nin keşfedilmesi ile önemini büyük oranda kaybeder. (Göbekli Tepe hakkında bilgi için tıklayınız) Son yapılan araştırmalar sonucu, Stonehenge’ın asılar boyunca, özellikle M.Ö. 2000’li yıllar ve sonrasında, mezar alanı olarak da kullanıldığını gösterir. Bölgenin astroloji ile ilgisi aşikârdır; Stonehenge çemberini bölen, mabedin girişinden geçen eksen; Yaz Dönencesi (21 Haziran) gün doğumuna denk gelir. Kazılarda ortaya çıkan çakmaktaşı ve hayvan kemiği yemek artıkları, bölgede dönemsel yerleşimin olduğunu, kurban ritüellerinin gerçekleştiğini gösterir.
 

Arkeolojik araştırmalar göstermektedir ki Stonehenge, üç evrede tamamlanır. 1. Evre Neolitik Çağ, M.Ö. 3200 ile 2500 arasıdır. Yapının çevresi, ortasında hendek bulunan çemberimsi bir dış set ile çevrilmiştir. Hendeğin iç bölgelerinde 56 tane çukur bulunur. Aubrey Çukurları, John Aubrey tarafından bulunduğu için onun adı ile anılır. Aubrey Çukurları'nın oluşturduğu çemberin, Ay’ın yörünge hareketini ve Ay tutulmasını ölçmek için kullandığı düşünülür. Çevrili alanın kuzeydoğu girişinde, Heel Stone adı ile anılan 9 metre uzunluğunda ve 45 ton ağırlığında kumtaşından blok yer alır. Yaz aylarında doğan Güneş, Hell Taşı ile aynı hizaya gelir. 2. Evre, M.Ö. 2100 yıllara aittir; bu dönemde bölgeye giriş yolu Avenue, yapılır. Eşmerkezli ve iç içe iki çember meydana getiren taş bloklar, 2. Evrede dikilir. Bu dönemin taşları farklıdır; Mavi taşlar kullanılır ve güney bölgesinden buraya taşınır; büyük emek, insan gücü isteyen bu birikim ile bölgeye 2. Evre ile yaklaşık 80 dikili taş yerleştirilir. Dikili taşlar ve Avenue yolu, Güneş’in Yaz gün dönümündeki doğuş konumuna (21 Haziran) göre ayarlanmıştır. Heel Taşı, insanların gökyüzü ile yaşamı anlamlandırma çabasının izi gibidir.

Stonehenge

3. Evrede, daha uzun taş bloklardan oluşan ufak çemberler yapılır. Mavi taşlar ile birlikte Sarsen (yabancı) taşları kullanılır. Sarsen taşlarının ortasındaki çember, Mavi taşlardan örülür, Sarsen taşları çok daha ağırdır; taşınması için o günlerin koşullarında 1000'den fazla insanın haftalarca taşıma yapmasını gerekir. Dış yüzeyleri, itina ile yontu edilen blokların at nalı biçimindeki dizimi dikkat çekicidir. 3. Evre inşaa faaliyeti, yarım kalır. Üzerinde hem fikir olunan tek olgu; Neolitik insanlar için bölgenin gökyüzünü, Güneş ve Ay hareketlerini izleme yeri (astronomi merkezi) olduğudur.

Bugün, neo-pagan inançlı insanlar, Stonehenge'de gelip belli dönemlerde ibadet eder. 5.000 yıl önce yıldızları gözlemek, hangi kişilerin aklına gelmişti, ellerindeki bilgi yâda inanç neydi?

Stonehenge Evreleri ve Planı