Pişirilmiş Toprak Figürinleri, Kil Heykelcikler

Terracotta, Latince terra (toprak) ve cotta (pişirilmiş) kelimelerinde türeyerek, pişirilmiş toprak anlamına gelir. Terakota ham maddesi, kil bazlı kahverengi-kızıl renkli topraktır. İnsanoğlunun ateşi keşfetmesi ile ilkel silah, araç-gereç üretme işçiliği başlar. Şimdilik, kilden yapılmış en arkaik insan üretimi betim, Fransa’nın Audoubert Mağarası’nda keşfedilir. Yaklaşık 12 bin öncesine ait bulguda, ham kil toprağa şekil ve kabartı verilerek iki bizon betimlenir. Neolitik Dönem ile birlikte ihtiyaçlar doğrultusunda, özellikle Akdeniz havzasında, kilden kap-çanak ve seramik üretimi gelişir ve çömlekçilik ortaya çıkar. Sonrasında pişirilmiş topraktan estetik amaçlı idol ve figurinlerin üretilmeye başlanmasıyla sanat gelişir ve heykeltıraşlık mesleği doğar.

Ham Kilden yapılmış Kabartma Bizon betimleri, M.Ö. 12 bin yıl, Audoubert Mağarası 

Toprak Pişirme Tekniği 

Kırmızımsı kahverengi renkli kil, alüminyum silikat içeren toprak türüdür; su ile karıştırıldığında hamur özelliği kazanıp, şekillenmeye uygun hale gelir. Hamurlaşan toprak, 900 derece yüksek ısı ile fırında pişirilir; kırılgan ama kolay bozulmayan sert maddeye (kiremit, tuğla) dönüşür. Pişirilmiş toprak için döküm, yarı döküm, baskı olmak üzere üç farklı teknik kullanılır. Hamur toprağın fırın içerisindeki yeri ve pişirilme süresi, rengini ve dayanıklılık derecesini belirler. Pişirilme sonrası beyaz, kırmızı ve siyah astar ile sıvanır. Astar ile cilalanan yüzey, çivit (renkli toprak tozları) ile yağların karışımından elde edilen pigmentlerle boyanır. Kızıl renkli ve astarlı yüzey ile kontrast ve canlılık oluşturmak için beyaz, siyah, kırmızı, sarı, mavi, yeşil renkler kullanılır. 

                                   Milattan Önce 4500'lerden Kil Figurin - Kadın yada Tanrıça İdolü

Kil Figurinler, Milattan Önce

Anadolu ve Mezapotamya’da Figürinler

Neolitik Çağ (M.Ö. 8.000 ile 5.000) ile tarıma ve ev tipi barınmaya geçen insan, Çömleksiz Neolitik dönemden sonra dünyanın her bölgesinde toprağa elle biçim verip, ateşte pişirmek için fırınlar yapar. Çanak-çömlek ile seramik, ziraat ve yerleşik hayatın temeli olur. Kap-kacak; saklama, taşıma ve ticari takas için elzemdir artık. Kilden seramik, yaklaşık 8 bin yıldır insan tarafından üretilir. Balçık pişirme becerisi, bilgi-birikim ve zanaatkârlık ile gelişir; farklı amaçlar adına nesneler üretilir. Gündelik ihtiyaç yanında, insanlık, iman ve ezel düşüncesi ile zaman ve farklı mekânlar içinde pagan imgelerinin temsili için de kil kullanır. Terakota, pagan mabetlerde kullanılır; mitleri yansıtan heykelcikler, tapınak kabartmaları ve kazımaları ve tapınak nişleri yapılır; bunlar mabet duvarlarına konur.

Neolitik dönem Anadolu’da, Çatalhöyük ve Hacılar bölgesine ait pişirimli toprak hayvan, erkek, kadın figürinleri ve yüksek kabartmalar (M.Ö. 6 bin) günümüze ulaşır. Anadolu Neolitik dönem yerleşkelerinde, çoğu evlerde ele geçirilmiş heykelcikler, bir ev kültünün varlığını işaret eder gibidir. Arkaik dönem figürinlerin birçoğu, zengin sınıf ve askerlerin siparişlerinden ayrı olarak, amatör istek ve kişisel dürtülerle üretilmiş Halk Sanatı izleridir. Günümüze ulaşanlar, tanrıça yâda kadın temsilleri, vahşi yâda evcil hayvan betileri, çok sayıda amorf objelerdir. Neolitik dönemden milattan sonraya onlarca asır içinde, çoğunluğu Anadolu, Mezopotamya, Mısır ve Hindu coğrafyasına ait verilerde, asıl dikkat çeken animalist inancının yansımasıdır. Bugün, bizlere genelleme ve indirgeme yapmaya fırsat vermeyecek atipik buluntular, tanım-yorum dışı betiler çoktur.

Anadolu'da Figürinler - Neolitik Dönem

Atipik Figürinler - Mısır, Mezapotamya, Indus bölgesinden

Halk Sanatı Figürinler

Çokça kullanılan diğer madde alçı, kil kadar doğa koşullarına dayanıklı olmadığı için yapılan yontuların çok azı günümüze ulaşır. Hellenistik ve Roma dönemini kapsayan yaklaşık 700 yıllık periyot içinde heykelcik üretimi, Attika Yarımadası ve Ön Asya İyon Bölgesi’nde çok gelişir. Boeotia (Tanagra), Myrina (İzmir), Tarsus ve Aleksandria (İskenderiye) şehirleri, halk sanatı heykelciliğin önemli merkezlerdir.

Halk Sanatı Figurinler -  Myrina (İzmir) ve Tangara'dan

Çömlek ve heykel zanaatçısı hatta halk yığınları, tapınak-saray-kışla çevresinde yer almadan, ucuz ve basit koşullarda inancına ve beğenisine uygun toprağa şekil verir arkaik dünyada. Çoğunlukla amatör, bazen yetersiz, kimileri de yarım kalır ama kil figurinler, heykelcikler halk sanatıdır. Bazıları güdüktür ama canlı anlatımlar, duygusal izler taşır. Anadolu ve Mezopotamya’da figurinler, tapınaklara adak heykelciği olarak sunulurken; evlerde tapınma putu (idol) olarak saklanır. Sadece pagan inanç değil; gündelik faaliyetler, sarhoşluk, eğlence, oyun, seks, tarlada ve bahçede çalışma; hatta doğum ve ölüm döngüsü varlık bulur pişirilmiş topraklarda.

Adak Heykeli ve Heykelcikleri - Kıbrıs'ta bir tapınakta buldu, M.Ö. 650'li yıllara ait