Mağara Sanatı -2. Bölüm: Altamira Mağarası

Paleolitik Çağ mağara resimleri, istisnalar bulunmakla beraber mağaraların iç bölgelerine, az ışık alan yerlerine yapılmıştı. Uzmanlara-teorisyenlere göre mağara resimlerindeki hayvanların, o dönemki insanı için hem mitik ve hem de ekonomik değeri vardı. (Mağara Sanatı: Lascaux Mağarası" 1. bölüm yazısı için tıklayınız) Paleolitik çağın insanı, avcı-toplayıcı kabilelerden oluşuyordu. Besin ekonomisinin ve kıtlığın dürtüsel motivasyonu içinde, hayvan çizimleri kutsaldı. Bizon ve at gibi önemli figürler, mağaranın ana duvarlarını süslerken; yırtıcı ve yabani hayvanlar çoğunlukla mağaranın dip bölgelerine, kenar alanlarına çizilmişti.

Lascaux Mağarası

Çizimler, mağaraların iç kısımlarında yer aldığı için su, oksitlenme ve rüzgâr gibi yıkıcı etkilerden belli oranda korunmuş ve günümüze ulaşmıştır. Geometrik işaretlerin kullanımı ve hayvan figür çeşitliliği, tarih öncesi yaşam koşullarının yarattığı özgül sembolizasyon ve kompozisyonların dışavurumudur.

Mağara çizimlerinden genellikle insan resimleri basit ve özensizdir, kadın betimleri ise yok denecek kadar azdır. Perspektif deneyiminin henüz gelişmediği, çoğunlukla profilden figürlerin temsil edildiği, hatta üst üste binen çizimlerde figür profillerinin uyuşmadığı görülmektedir. Çizimlerde yaşanan gerçekliğin tümünün temsili olarak manzara resmine ise hiç rastlanmamıştır.

Altamira Mağarası

Altamira Mağarası

1879’da İspanya’nın kuzeyinde keşfedilen Altamira Mağarası, tarih öncesi çağlara ait mağara çizimlerin keşfedildiği ilk bölgedir. Mağaradaki duvar çizimlerinin M.Ö. 16.000-11.000 yılları arasında yapıldığı tahmin edilmektir. Altamira ilk keşfedildiğinde, çizimlerindeki detaylı ve renkli görünümü nedeniyle doğruluğundan şüphe edilmiş, ancak ilerleyen yıllarda Güney Fransa’da benzer mağaraların bulunmasıyla gerçekliği kabul edilmişti.

Bizonlar - Altamira Mağarası

Altamira duvarlarındaki hayvan figürleri içinde özellikle bizon (yaban öküzü) dikkat çekmektedir. Paleolitik insan kömür, hermatit ve demiroksit ile toprak, yağ ve kili bir arada kullanarak çizimlerini renklendirmişti. Renkler arasındaki ton farkları, gölgelendirme ve detaylandırma ile Altamira mağarasındaki çizimler, perspektif içermese dahi teknik becerisi ile etkileyicidir. Altamira ve bölgedeki diğer mağaralarda, duvar resimlerinin yanı sıra araç-gereçler, yemek kalıntıları, ocaklar gibi yerleşik hayata dair bulgulara da ulaşılmıştır.

Bizon figürü - Altamira Mağarası

Avcı-toplayıcı yaşamın imgesel karşılığı olan bu çizimler, yaygın kanıya göre Şaman olarak bilenen büyücü kabile şeflerinin çalışmalarıdır. Çizimlerin, avlanma öncesi ve sonrası ayinlerde, totemlerde kullanıldığı düşünülmektedir. Tarihin değişik dönemlerindeki konar-göçer topluluklarda ve Asyatik kavimlerde de, Şaman inancıyla iç içe geçmiş benzer çizimlere-ritüellere rastlanmıştır. Güney Fransa’da bulunan Trois-Freres Mağarası’ndaki Şaman benzeri insan figürü, bu kanıyı desteklemektedir.

Şaman imgesi bulgusu ve çizim kopyası

Devam Edecek...

İnsanın Evrimi

Fosil kayıtlarındaki her yeni bulgu ile insan evrimindeki bilgiler, sınıflandırma ve teoriler değişmektedir. Hominiodae ailesi (büyük insansı maymunlar) 15-20 milyon yıl önce dünyada var olma başlamıştı. 8-7 milyon yıl önce orangutanlar, 6-5 milyon yıl önce de goril ve şempanzelerin türden ayrışması ile Hominidae (kuyruksuz insansı maymunlar) 5 milyon yıl önce ortaya çıktı. 

Eko-sistemdeki değişikler, Buzul Çağları ve zor yaşam koşulları sonucu; birçok Hominidae canlı cinsi yok olmuştur. 2 milyon yıl önce Homo cinsinin diğer canlılardan genetik ayrılaşması ile ilkel insansı ortaya çıkmıştır. Sadece Afrika’daki Homo cinsi, varlığını sürdürüp ve evrimleşerek dünyaya yayılmıştır.

Tarihlendirme için kullanılan moleküler saat yönteminin mutasyon ve anatomik ölçümleme karşılaştırmaları ile fosil bulgu tarihlendirmeleri arasında çoğunlukla büyük zaman farklı ortaya çıkmakta, bu da evrim periodlarını belirsizleştirmektedir. Ayrıca yeni fosil bulguları, farklı ve yeni türleri gösterse de, henüz yeterli ve bilimsel doğruluk taşıyan ara formlara çok az ulaşılmıştır, bu da bir önceki tür ile sonraki tür arasındaki değişim ve evrimleşme konusunda kesin kanıt vermemektir. Bu sebeple 50 yıl önce geliştirilen evrim şemasında önemli bir değişim gerçekleşmemiş ama itirazlar, teoriler artmıştır.

İnsanın Evrimi

Homo Habilis (Yetenekli İnsan):

Modern insanın ilk uzak insan atasıdır. Habilis, Afrika’da 2,4-1,5 milyon önce ortaya çıktı.  Yetenek evrimi göstererek ve taşları bileyerek barınak, ilkel silahlar ve araçlar yapmayı öğrendi. Habilis asgari düzeyde de olsa ses ile iletişim kurabiliyordu.

Homo Erectus (Dik İnsan):

2 milyon yıl önce evrimleşti, Homo habilis'ten türemiş uzak insan atasıdır. Dik durma becerisi, mağaraları barınak olarak kullanması, avlanması ve göç etmesi ile evrimsel süreçte varlığını uzunca bir süre korumuştu. Afrika, Hindistan, Çin ve Cava adası gibi geniş coğrafyada yaşamıştı. Homo erectus, 400-300 binli yıllarda çakıl ve bazalt taşını şekillendirip üçgen biçiminde baltayı yaparak, aşölyen teknolojisini başlatmıştır. Ateşin keşfi ve kullanımı konusunda kesin tarihlendirme yoktur. Afrika’daki Erectus insanı, 300 binli yılarda ateşi düzenli olarak kullanmaya başlamış iken, Çin’de 500 bin yıl önce ateşin kullanıldığına dair bulgular vardır. Çin’de bulunan erectus üyeleri hakkında en bilenen bulgu “Pekin Adamı” dır. 

Homo erectus’ların 300 ile 250 bin yıl önce yok olduğu düşünülse de son araştırmalar, bir kısmının 50.000 yıl öncesine kadar yaşadığını iddia etmektedir. Mağara bulgularındaki yanmış ve parçalanmış beyin kemik fosilleri göstermektedir ki, bazı erektus ve arkaik homo sapiens insansıların, hemcinslerinin beynini yeme (kanibalizm) alışkanlığı vardı.

Lucy: AL 288-1

'Lucy' İskeleti: 

1974 yılında Etiyopya’da bulunan kadın iskeleti (Bilimsel adı: AL 288-1) insanın geçmişinin ne kadar eski olduğunun kanıtı oldu. Beatles’ın şarkısından ilham ile “Lucy” adı verilen kadın iskeleti, yaklaşık 3,2 milyon yaşında idi. Neredeyse eksiksiz kemikler, Homo cinsi öncesi ayakları üzerinde durabilen Afrika insanımsı türü olan “Australopithecus Afarensis” sınıfına ait idi.

Homo Neanderthalensis (Neandertal İnsanı): 

350.000 yıl önce Avrupa ve Asya’da evrimleşti. Hantal beyin ve beden yapısı nedeniyle diğer türlerle olan mücadelesinde yetersiz kaldığı düşünülmektedir, 40-30.000 yıl önce yok oldu. Mitokondriyal DNA incelemeleri sonucu Neandertal insan ile Homa sapiens arasında yeterli ortak gen akışı olmadığı ve iki ayrı tür oldukları düşünülürken, 2010 yılında yapılan genom dizinlenmesi ile Neandertaller ve modern insan arasında %1 ile %4 arasında gen alışverişi olduğunu kanıtlamıştır. Bu kanıt sonucu, Avrupa’da Homo sapiens ve Neandertal insanın 10 bin yıl bir arada yaşadığı düşünülmektedir. Neranderhal İnsan’a ait arkeolojik bulgulara bakıldığında; ölülerini değerli eşyalar, yiyecekler ve silahlar ile gömdüğü, böylece fiziksel gerçekliğin ötesinde mitik inançların doğmaya başladığı görülmektedir.

Homo Sapiens (Akılı İnsan):

Arkaik insan, 250-200.000 yıl önce evrimleşti. İkinci Buzu Çağı sonrası bir dönemde Erectus’tan Sapiens’a doğru mutasyon ve zamana yayılan doğal seçim (seleksiyon) olduğu düşünülmektedir. Sapiens ile insan beynin hacminde ve taştan alet üretiminde büyük gelişme oluşmuştu. Sapiens, Neandertal insan ve doğa ile mücadelesinde becerisini kullanarak, modern insanın arkaik genetik havuzunu oluşturdu. 

Türlerin yayılışında iki teori bulunmaktadır. En çok benimsenen, “Tek orjin Afrika’dan çıkış” teorisine göre Homo sapiens, 70-50.000 yıl önce Afrika’dan dışarı göç etmeye başladı, sonrasından Avrupa ve Asya’daki diğer Homo türleri karşısında doğal seleksiyon sonucu kalıcı cins oldu. Diğer teori “Çoklu bölge evrimi” modelinde ise, Homo sapienslerin diğer Homo türleriyle kaynaşmış olabileceği düşünülmektedir. Kadın mitokondriyal DNA (mtDNA) ve erkek Y kromozonu araştırmaları, Afrika’dan çıkış modelini doğrulamaktadır. 

Homo Sapiens Sapiens (Kendini Bilen İnsan): 

Arkaik sapiens insanda meydana gelen DNA mutasyonu sonuncunda ortaya çıkan Homo Sapiens Sapiens, modern insanın gen ve kromozon zincirini meydana getiren Ata olarak, 55-50.000 yıl önce evrimleşti. MtDNA soy ağacı ve genom analizleri göstermiştir ki günümüzdeki tüm insanlar, “Mitokondriyal Havva” adı verilen Afrikalı bir kadın atadan türemiştir.

Sapiens Sapiens ile bilgi birikimi ve aktarımı oluştu, araç ve silah üretimi gelişti. Ayrıca ağaç, kireç taşı ve pişmiş kilden eşya ve zanaat eserleri üretilmeye başlandı. İnsanlığın 2 milyondan fazla bir süre önce başlayıp M.Ö. 10 binli yıllara yani Neolitik dönem ile tarıma ve yerleşik hayata geçişine kadar uzanan geniş evrim sürecine “tarih öncesi“ adı verilmiştir. İnsan, Homo Sapiens ile doğadaki primat-hayvansı canlılardan anatomik evrimsel kopuşunu tamamladı; kendilik bilincinin ve uygarlığın gelişmesi ile tarih başladı.